જગમાંઈ ઠામોઠામ ધામ મારું છે, એ ધામને ઢૂંઢણ પાટકું છું.
દેશે દેશ વિષે મારો દેશ છે, એ દેશ ખોળવાને ભોમ પાટકું છું
નાખું આંખ હું જે કોઈ દ્વાર વિષે,
એના અંદર મારું મુકામ દીસે,
એની માંઈ પ્રવેશવા બાર જડે નહિ, બાર ક્યાં છે? વારોવાર પૂછું;
મારું વા’લસોયું વસ્યું ઘેર ઘેરે, એને ઓળખવા અહીં ભટકું છું.
મારાં નેન સામે હરિયાળી ધરા પડી આંહી કરી રોમરાઈ ખડી
મને સાદ કરે છે એ ધૂળ થકી, વદી કેમ શકું એની વાણ્ય વડી !
જુગોજગ જાણે હું સૂતેલ હતો,
જળ-ધૂળ-ફૂલોમાં મળેલ હતો,
દિન એક છાનું કોઈ દ્વાર ઉઘાડીને, કોણ મિષે ગયો કાઢી હડી.
જોઈ વાટ તેહુની એ ચૂપ મારે મુખ તાકતી ઝાંખતી માત પડી.
અને આભ નિશામય કેટલી રાતથી ધ્યાન મારી પર ધારી રહ્યો
લખ જોજન દૂરનો તારલિયો મારું નામ જાણીને પોકારી રહ્યો
એની ભાષા જે આપસઆપસની
અહો દિલ મારે ફરી તાજી બની !
લાખો જુગતણી એ વીસારેલ વાણીનો, બોલ ફરી ભણકારી રહ્યો.
અને આદ-અનાદ ઉષા કેરો બાંધવ, આભ એકીટશે ધારી રહ્યો.
જળમાં થળમાં ને આકાશ લગી લાખો સ્નેહ-ગાંઠે હું બંધાયેલ છું
મારા સાત અટારીના એ ઘર અંદર જન્મજન્માન્તર જાયેલ છું
વારેવાર છતાં ભૂલી હાય જઉં !
ચણવા ઘર આંહી હું દૂર ચહું.
અહીં વાસ કર્યે મટનાર કદી, મારા મૂળ મકાનની વાસના શું?
મારા મૂળ મુકામનું ભાન ભૂલીને મુસાફર-વેશ હું કાં ભટકું
સચરાચરમાં મને ચાર દિશાએથી તાણ કરે હર એક અણુ;
અને દ્વાર માટે કોટિ હાથ કેરા કર-તાલ પડે, હર કાલ સુણું.
બેની ધૂળ ! તુંયે મને સાદ કરે,
વીરા નીર ! તુંયે લાંબા હાથ કરે,
હર શ્વાસ હૈયામાં વાતાસ પ્રવેશીને તેડું સુણાવે છે કોણ તણું !
એવાં તાણ-ખેંચાણ તમામનાં આવે છે જે સહુને હું પરાયાં ગણું.
સચરાચર આંહી આનંદ ભર્યો અને પ્રેમ ભર્યો ધરા-ધૂળમાં છે;
તુચ્છકાર દિયે લઘુ કોઈ કણિકાને રાંક બિચારો એ ભૂલમાં છે.
આ વિરાટ તણું પરમાણુ અણુ
વહે ગૌરવ ગુપ્ત ભવેશ્વરનું;
એનો ભેદ ભણ્યા વિણ ભાઈ પ્રવાસી તું ઘોર અવિદ્યાની ચૂડમાં છે,
ભયભીત ભમ્યા કર ભોમ બધી, ધણીનો મહિમા ભર્યો ધૂડમાં છે.
એવા ગૌરવને ચરણે ઢળીને હુંયે ધૂળ વિષે રહું ધૂળ થઈ,
થઈ ફૂલ વિષે એક પાંખડી પૂજીશ ઈશ તણા પદમાંહી જઈ.
જ્યહીં જાઉં ને જોઉં જ્યહીં નીરખી,
એની બા’ર જગ્યા તલભાર નથી;
ન પ્રવાસ હવે જનમે જનમે કરવાની લગાર જરૂર રહી;
એના ગૌરવને ચરણે નિત બેસીશ, મૂળ જે છું બસ તે જ થઈ.
ધન્ય કાળ અંતનો બાળક હું; ધન્ય માત મારી વસુધા-ધરણી;
ધન્ય ધૂળ એની, ધન્ય તૃણ એનાં, ધન્ય તારલ-ભોમ સોના-વરણી.
જ્યહીં ક્યાંય હું છું, એને દ્વાર જ છું
મને કેમ ખેંચે – નવ જ્ઞાન કશું.
એને પાર પેલે પારાવાર પડ્યો, તરવા કજૂ છે વસુધા તરણી,
બડભાગી હું છું,જે છું તે જ ભલો, ભલી માત મારી, ધન્ય હો ધરણી!
(‘રવીન્દ્ર વીણા’ પુસ્તકમાંથી)
[download id=”367″][download id=”414″]